Τη σειρά δοκιμίων Altera Pars συνεχίζει ένα κείμενο της Δήμητρας Λουκά για τη συλλογή διηγημάτων της “Κόμπο τον κόμπο” που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2019 από τις εκδόσεις Κίχλη. Η συλλογή “Κόμπο τον κόμπο” απέσπασε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου στα Λογοτεχνικά Βραβεία του ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ 2020.
Κείμενο: Δήμητρα Λουκά
Η συλλογή διηγημάτων μου “Κόμπο τον Κόμπο” υπήρξε για μένα ένα ταξίδι αυτοσυνειδησίας, μια επιστροφή στα συλλογικά βιώματα της ιδιαίτερης πατρίδας μου, στις ιστορίες των παππούδων μου και τους λαϊκούς μύθους του τόπου μου. Όλα αυτά αποτέλεσαν το πρωτογενές υλικό πάνω στο οποίο φαντάστηκα τις περιπέτειες των ηρώων μου και έκτισα τις ιστορίες μου. Υπό αυτή την έννοια, λοιπόν, η γραφή μου είναι σε μεγάλο βαθμό βιωματική. Το αν η συγγραφή των ιστοριών αυτών υπαγορεύτηκε και από μια βαθύτερη επιθυμία να αναδείξω τη μικροϊστορία και τη γλώσσα του τόπου μου, είναι κάτι που όσο και αν το σκεφτώ, δυσκολεύομαι να δώσω μια σαφή απάντηση. Αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι επιχείρησα να αξιοποιήσω την πλούσια παράδοση της ηθογραφίας με στόχο να αγγίξω θέματα επίκαιρα και διαχρονικά. Εάν τώρα κατάφερα να προχωρήσω στην επανάγνωσή της επινοώντας νέους τρόπους για να προσεγγίσω και να αναδείξω τις ποικίλες πλευρές της ανθρώπινης φύσης, όπως οφείλει να κάνει κάθε συγγραφέας, είναι κάτι για το οποίο θα αποφανθεί η κριτική.
Οι ήρωες των διηγημάτων μου είναι άνθρωποι της υπαίθρου, που η ζωή τους ορίζεται από τους πολιτιστικούς κώδικες και τα τραχιά ήθη της κοινότητάς τους. Μιας κοινότητας όπου οι δεσμοί αίματος αν και ιεροί, κάποτε καταλύονται («Το αίμα σπαράζει»), όπου υπάρχει ισχυρός κώδικας τιμής και αυτοδικία («Ρίζες»), ανθρώπινα πάθη και ένστικτα, συνεχής αγώνας για επιβίωση («Singer»), αχαλίνωτα σεξουαλικά πάθη («Το έβρισκε φυσικό», «Το πανηγύρι»), ενόρμηση ζωής και ενόρμηση θανάτου («Σαρκό»).Οι ήρωες μου εμφανίζουν μια σχεδόν φυσική ροπή προς το κακό, βλέπουν και κάνουν πολλές βαναυσότητες και κάποτε υπερβαίνουν τα όρια της βίας που θα μπορούσε να ανεχθεί η κοινότητά τους («Κανέλλα», «Το αίμα σπαράζει»), ίσως γιατί όπως γράφει ο Georgi Gospodinov στο Περί φυσικής της μελαγχολίας «προς τα κάτω πας πιο εύκολα, άσε που ο δρόμος είναι μικρότερος». Πολλοί ήρωες καθορίζονται και από εμπειρίες, που σχετίζονται και με την Ιστορία ή τη μικροϊστορία του τόπου τους: τον Β΄ Παγκόσμιο («Βάστα Ραχάμ»), τον εμφύλιο («Singer»), το πρόβλημα με τους Τσάμηδες και την εθνοκάθαρση στην περιοχή της Θεσπρωτίας («Δεν ξέρω»), την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή της Ηπείρου μετά την Μικρασιατική Καταστροφή («Συχώρεση»).
Τα περισσότερα διηγήματα παρουσιάζονται ως προφορικές αφηγήσεις με κάποιον ενδοκειμενικό αποδέκτη που η ταυτότητά του δεν κρίνεται πάντα απαραίτητο να αποκαλυφθεί. Και τούτο γιατί ο φακός της αφήγησής μου εστιάζει στον απαίδευτο ομοδιηγητικό αφηγητή την ώρα που αποκαλύπτει τα πάθη και τις μύχιες σκέψεις του αποζητώντας τον λυτρωμό. Αυτόν τοποθετεί στο επίκεντρο της ιστορίας, αυτόν παρακολουθεί στενά μέσα από την εξομολόγησή του, μια πράξη κατεξοχήν λυτρωτική που επιτελεί πολλαπλούς ρόλους: την αποκάλυψη της αλήθειας, όπως στο διήγημα «Το αίμα σπαράζει» όπου η ηρωίδα εξομολογείται στον γιο της πως είναι καρπός της αιμομικτικής της σχέσης με τον πατέρα της ή τη λύτρωση από μια πληγή του παρελθόντος, όπως στο διήγημα «Αράχνες», όπου ο ήρωας-αφηγητής εξομολογείται τις αμαρτίες του στον παπά του χωριού για να αλαφρώσει την ψυχή του. Μπορεί, επίσης, να είναι το μοίρασμα μιας προσωπικής εμπειρίας που στόχο έχει να στηρίξει συναισθηματικά τον αποδέκτη, όπως στον «Γυρισμό» όπου η χήρα αφηγήτρια αποκαλύπτει σε μια άλλη χήρα τον τρόπο για να ξανασμίξει με τον νεκρό άντρα της. Η έμπειρη χήρα εμφανίζεται εδώ εξοικειωμένη με τη μαγεία και το υπερφυσικό, όπως συμβαίνει συχνά με τις γυναίκες στις παραδοσιακές κοινότητες. Για αυτό και πολλές ηρωίδες μου εμφανίζονται να γνωρίζουν τα μάγια (η Ντούλαινα στο «Η υπόθεση της εξαφάνισης της κεφαλής του Λάμπρου Γκαμέρα»), γίνονται οι ίδιες θύματα παραφυσικών φαινομένων («Οι μαυροφορεμένες») ή καταφεύγουν σε άλλες γυναίκες με υπερφυσικές δυνάμεις για να επιλύσουν κάποιο πρόβλημα που τις απασχολεί (η χήρα στο «Γυρισμό», η γυναίκα του Λάμπρου στο «Η υπόθεση της εξαφάνισης της κεφαλής του Λάμπρου Γκαμέρα»).
Το στοιχείο του υπερφυσικού που αξιοποιείται στις ιστορίες μου προέρχεται από τους λαϊκούς μύθους, τις δοξασίες του τόπου μου, αλλά και από το μοιρολόγι που δεσπόζει στην ηπειρώτικη δημοτική ποίηση και το οποίο άκουγα από παιδί τις γιαγιάδες μου να τραγουδούν. Προφανώς το στοιχείο αυτό άσκησε χωρίς να το καταλάβω έντονη γοητεία στη φαντασία και εν συνεχεία στην αφήγησή μου. Το διήγημα «Πηγαδούσες», για παράδειγμα, το εμπνεύστηκα από μια λαϊκή δοξασία που επικρατούσε στο χωριό της μητέρας μου. Σύμφωνα με αυτή οι Πηγαδούσες, υδάτινες θεότητες που ζούσαν στα πηγάδια, μπορούσαν με την ομορφιά και το τραγούδι τους να παρασύρουν στον σκοτεινό πάτο του πηγαδιού όποιον έσκυβε για να κοιτάξει μέσα. Επρόκειτο προφανώς για μύθο που αφηγούνταν οι μεγαλύτεροι στα παιδιά για να τα προστατέψουν από ενδεχόμενο πνιγμό στο πηγάδι. Τέτοιες αφηγήσεις λειτούργησαν για εμένα ως αντίβαρο στον τραχύ κόσμο που απεικονίζουν άλλα ρεαλιστικά διηγήματα της συλλογής και ελπίζω έτσι να λειτουργούν και για τον αναγνώστη.
Τέλος, ο τίτλος “Κόμπο τον κόμπο” συνιστά ένα έμμεσο αυτοαναφορικό σχόλιο για τον τρόπο κατασκευής του κειμένου: οι ήρωές μου αφηγούνται λέξη τη λέξη τις περιπέτειες και τα πάθη τους στον αποδέκτη της αφήγησή τους, όπως κόμπο τον κόμπο υφαίνεται από τις γυναίκες της Ηπείρου ένα παραδοσιακό υφαντό. Πρόκειται για μια μικρή στροφή του μεγεθυντικού μου φακού από τον χώρο και τους ανθρώπους στην ίδια την πράξη της αφήγησης και τον τρόπο που αυτή που αυτή συγκροτείται.
Το βιβλίο “Κόμπο τον κόμπο” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη
Η ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΟΥΚΑ γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1970. Είναι φιλόλογος και διδάσκει λογοτεχνία στο πρόγραμμα του International Baccalaureate των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα. Διηγήματά της έχουν δημοσιευθεί στα ηλεκτρονικά περιοδικά Ο Αναγνώστης, Bookpress, Φρέαρ, Fractal, Διάστιχο και στο Διάσελο. Συμμετείχε στη συλλογική έκδοση διηγημάτων με τον τίτλο “Το μυστικό” (επιμ. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Καστανιώτης 2018). Η παρούσα συλλογή διηγημάτων “Κόμπο τον Κόμπο” είναι το πρώτο της βιβλίο.
0