Τη σειρά δοκιμίων Altera Pars συνεχίζει  ένα κείμενο του καθηγητή φιλοσοφίας Γιάννη Τζαβάρα για το βιβλίο του “Όμηρος και Ρίλκε περί θανάτου. Ερμηνευτικά δοκίμια”  που κυκλοφόρησε το 2019 από τις εκδόσεις Δωδώνη.

 

 

Κείμενο: Γιάννης Τζαβάρας

 

Επειδή ο θάνατος δεν είναι ένα ευχάριστο συμβάν, προτιμούμε συνήθως να τον αφήνουμε στα χέρια του γιατρού, του ιερέα ή/και του νεκροθάφτη. Δείχνουμε έτσι ότι θέλουμε να αγνοούμε την έντονη παρουσία του μέσα στη ζωή. Υπάρχουν εντούτοις κάποιοι άλλοι «επαγγελματίες», όπως οι ποιητές, που ασχολήθηκαν επισταμένα και κατέγραψαν για τον θάνατο κάποια «αθάνατα» λόγια. Δύο από αυτούς είναι ο αρχαϊκός Όμηρος (8ος αι. π.Χ.) και ο πιο πρόσφατος αυστριακός ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε (1875-1926).

Συνήθως εκλαμβάνουμε την Ομήρου Οδύσσεια σαν ένα παραμύθι για μικρά παιδιά, όπου ο Οδυσσέας αγωνίζεται ενάντια σε φανταστικά πλάσματα (τον μονόφθαλμο γίγαντα Πολύφημο, τις δελεαστικές Σειρήνες, τη Σκύλα και τη Χάρυβδη κτλ.), που του δυσκολεύουν τον δρόμο προς την πατρική γη. Πόσο μάλλον όταν ο Οδυσσέας παρουσιάζεται να κατεβαίνει ζωντανός στον Κάτω Κόσμο, για να ζητήσει τάχα συμβουλές από τους νεκρούς σχετικά με το ταξίδι της επιστροφής του. Έτσι φαίνεται να ξεχνάμε ότι στα Ομηρικά έπη κρύβονται ιστορικά γεγονότα (που οδήγησαν τους αρχαιολόγους να ανασκάψουν την αρχαία Τροία, την Πύλο και τις Μυκήνες) και πολύτιμες κοινωνικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις.

Τι συνέβη, λοιπόν, όταν ο Οδυσσέας κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο; Σύμφωνα με την Οδύσσεια συνάντησε ανάμεσα σε άλλους νεκρούς και τον προ πολλού πεθαμένο ήρωα Ηρακλή, που του μίλησε αποκαλυπτικά σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο. Αυτή την ανεπανάληπτη σκηνή ανέλαβα να διερευνήσω.

Αφετέρου ο Ρίλκε είχε την έμπνευση να γράψει ένα μικρό ποίημα, όπου παρομοιάζει την ανθρώπινη ζωή με το αδέξιο περπάτημα ενός κύκνου πάνω στο έδαφος. Θεώρησε μάλιστα ότι το βούτηγμα του κύκνου στο νερό μιας λίμνης «είναι όμοιο» με την ανθρώπινη αποβίωση. Αυτή η παράδοξη παρομοίωση καταλήγει σε μια αξιοθαύμαστη ηρεμία, γιατί ο κύκνος «απέραντα ήρεμος και βέβαιος… καταδέχεται ν’ αποχωρεί». Η θανατική γαλήνη και ανάπαυση δεν θα μπορούσε να απεικονισθεί ευστοχότερα.

Αυτά και άλλα αξιοπερίεργα εκτίθενται κι επεξηγούνται στο βιβλίο.

 

 

Ο Γιάννης Τζαβάρας γεννήθηκε το 1950 στον Πειραιά. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, του Göttingen και του Μονάχου. Δίδαξε Φιλοσοφία από το 1979 έως το 2014 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Άλλα βιβλία του: BewegungbeiKierkegaard(PhD, 1978), Το ποίημα του Παρμενίδη (1980), Το βέβαιο του θανάτου (1982), Η ποίηση του Εμπεδοκλή (1988 και 2017), Ο Καντιανός χρόνος κατά τον Χάιντεγγερ(1989), Έρωτας–Πόλεμος. Δοκίμιο κοσμοθεωρίας (1993), Εγχειρίδιο φιλοσοφίας (19951 και 20062), Η καθολική διάδοση της απελπισίας. Σπουδή στον Kierkegaard(1997), Προβλήματα φιλοσοφίας της παιδείας (2000), Η απαξίωση των αξιών. Νίτσε και Χάιντεγγερ(2005), Ανθολόγιο Αισθητικής (2007), Εισαγωγή στην Οντολογία (2009), Οι «Εισφορές στη Φιλοσοφία» του Heidegger(2013), Στοχασμός και ποίηση: Χάιντεγγερ και Χαίλντερλιν (2017). Έχει μεταφράσει έργα των: Kierkegaard, Heidegger, Kant, Hegel, Feyerabend, Πλωτίνου, Θωμά Ακινάτη κ.ά.

 

Επιμέλεια: Γρηγόρης Δανιήλ

 

 

0