Γεννημένη στο Κάιρο η Πέρσα Κουμούτση έρχεται στην Ελλάδα μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της στη Φιλοσοφική Σχολή του πανεπιστημίου του Καΐρου. Εδώ και 25, και πλέον, χρόνια ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά.
Για το μεταφραστικό της έργο έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις όπως το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, την Ειδική Διάκριση από το τμήμα ελληνικών και λατινικών σπουδών του πανεπιστημίου Αλ Αζχάρ, εύφημη μνεία από ILE. Τα τελευταία 17 χρόνια έχει εκδώσει αρκετά μυθιστορήματα με τελευταίο το βιβλίο της “Η Επιστροφή” που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κι αποτέλεσε την αφορμή για αυτή τη συνέντευξη.
– κα Κουμούτση χαίρομαι πολύ που είστε στη συντροφιά του The Book.Gr
– Και εγώ χαίρομαι και σας ευχαριστώ θερμά για το ενδιαφέρον σας.
-
«Η επιστροφή» είναι το νέο σας μυθιστόρημα που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ο ήρωάς σας έπειτα από χρόνια επιστρέφει στη γενέτειρά του. Για σας πώς ήταν η λογοτεχνική σας επιστροφή;
Επιστρέφουμε αενάως, λέει ο Μπόρχες. Όμως στη δική μου περίπτωση δεν υπήρξε επιστροφή, όπως ενδεχομένως την εννοείτε, διότι, απλά, ποτέ δεν άφησα τη λογοτεχνική σκηνή εδώ και τριάντα περίπου χρόνια. Η παρουσία μου στα ελληνικά γράμματα, είτε μέσω των μεταφράσεων είτε μέσω της προσωπικής μου δουλειάς, ευτυχώς, ήταν συνεχής και σχεδόν αδιάλειπτη ως σήμερα- εκτός από πολύ μικρά διαλείμματα για ανασύνταξη κι ανατροφοδότηση… Ενώ έχω πλέον πιστό αναγνωστικό κοινό που με ακολουθεί και διαβάζει ανελλιπώς τα γραπτά μου και αυτό είναι ένα γεγονός που με χαροποιεί ιδιαίτερα και μου δίνει το πράσινο φως για να επιμείνω περισσότερο και να συνεχίσω.
-
Omnia vincit amor (= Ο έρωτας νικάει τα πάντα) λέει ο Βιργίλιος. Ο έρωτας είναι ο τροφοδότης της ιστορίας σας. Μάλιστα σε κάποιο σημείο δύο ήρωές σας έχουν έναν ενδιαφέροντα διάλογο περί έρωτος. Στη λογοτεχνική σας πορεία ο έρωτας τι διαστάσεις πήρε; Πώς προσεγγίζετε αυτό το καταλυτικό αίσθημα;
Τις απόψεις μου, όντως, τις καταγράφω στον διάλογο στον οποίο αναφέρεστε και που ομολογώ άρεσε στους αναγνώστες. Είναι αλήθεια ότι ο έρωτας υπήρξε καταλυτικός στη λογοτεχνία. Όπως υπήρξε καταλυτικός και στα δικά μου βιβλία. Ο έρωτας είναι συνυφασμένος με τη ζωή και τη δημιουργία, χωρίς αυτόν όλα θα ήταν λιγότερο φωτεινά. Ακόμα και στις πιο σκοτεινές περιόδους της ζωής μας, έρχεται ως πανάκεια και ως πνοή αισιοδοξίας. Και είναι ο έρωτας με τη γενικότερη έννοια του. Ο έρωτας για όλα εκείνα που αγαπάμε και που μας τροφοδοτούν με θέληση. Όμως δεν ενστερνίζομαι την άποψη ότι νικάει τα πάντα. Σε αντίθεση με τη ρομαντική άποψη του Βιργιλίου, η δική μου άποψη είναι ότι δεν νικάει πάντα. Στην πραγματικότητα ελάχιστες φορές χρίζεται ως ο απόλυτος νικητής. Κι αυτό διότι ο έρωτας με τη «στενή» του έννοια είναι εγωιστικό συναίσθημα, επομένως δεν μπορεί να θριαμβεύει πάντοτε. Όμως άλλο έρωτας κι άλλο αγάπη. Μάλλον στην «ευρύτερη» αυτή έννοια αναφέρεται ο Βιργίλιος.
-
Η αίσθηση του καθήκοντος και η αγάπη. Η σύγκρουσή τους πού μπορεί να οδηγήσει;
Το καθήκον και η αγάπη είναι επίσης ένα δίπολο που διέπει τις ζωές των ανθρώπων και υπάρχει και στα βιβλία μου. Πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση, διότι είναι έννοιες μάλλον αντιφατικές. Η μεν πρώτη αφορά την ευθύνη μας απέναντι στους άλλους, ενώ η δεύτερη έχει να κάνει με πιο προσωπικές επιδιώξεις, επομένως είναι περισσότερο «ατομιστική» πράξη. Πολύ συχνά λοιπόν η αγάπη ή για να είμαι πιο ακριβής ο έρωτας σε αυτήν την πιο «στενή» ή περιορισμένη του εκδοχή, αποδυναμώνεται, ή για να ακριβολογήσω, δεν υπερκεράζεται εύκολα από την αίσθηση του καθήκοντος.
-
Οι μεταθανάτιες ενδείξεις καλής θέλησης, όπως με μια διαθήκη εν προκειμένω, μπορούν να αποτελέσουν πανάκεια σε μια αρρωστημένη οικογενειακή σχέση;
Όχι, ποτέ. Όταν οι σχέσεις των ανθρώπων διαρρηγνύονται, καμία υλική «αποζημίωση» δεν μπορεί να τις επαναφέρει. Και αυτό θίγω στην ιστορία μου. Τα αόρατα νήματα που μας ενώνουν με τους ανθρώπους είναι πολύ λεπτά, επομένως εύθραυστα. «Αρκεί μια λέξη, μια μικρή στραβοτιμονιά, ένα λάθος, μια κακοδαιμονία για να κοπούν ανέκκλητα και με μεγάλη ευκολία, για να χαθούν έπειτα στη δίνη του χρόνου, σαν να μην υπήρξαν ποτέ» όπως αναφέρω και στο βιβλίο.
-
Το χρονικό πέπλο του μυθιστορήματός σας δεν αλλοιώνει τον εγωκεντρισμό που διαφεντεύει διαχρονικά τον άνθρωπο. Οι ήρωές σας πονούν και σφάλλουν, και εξαιτίας του άκρατου εγωισμού τους. Ο εγωκεντρισμός μπορεί άραγε να κρύβει και μια μη αποδοχή των πεπραγμένων μας;
Ναι, συνήθως ο εγωκεντρισμός μας στέκεται εμπόδιο, καταστρατηγεί τις προσπάθειες και την εξέλιξή μας. Τις υπονομεύει. Είναι ένας παράγοντας που μας κρατά δέσμιους, κατά τη γνώμη μου, σε πάγιες καταστάσεις που δεν μας εξυπηρετούν. Συχνά ο εγωκεντρισμός μας δεν μας επιτρέπει να διερευνήσουμε τις δυνατότητές μας στο έπακρο. Είναι επομένως ανασταλτικός και περιοριστικός ως παράγοντας.
-
Έχετε μεταφράσει ένα αξιόλογο κομμάτι έργων του βραβευμένου νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ. Τι επιρροές άσκησε, ενδεχομένως, η προσωπικότητά του πάνω σας;
Πολύ μεγάλη η επιρροή του. Όλα μου τα προσωπικά βιβλία είναι επηρεασμένα από τις ιδέες, τη φιλοσοφία του, ενώ συχνά χρησιμοποιώ στα βιβλία μου δομικά στοιχεία που με γοήτευσαν στα δικά του. Στην πραγματικότητα κάθε βιβλίο που μεταφράζω παρέχει νέο υλικό προς διερεύνηση, αφού μου φανερώνει μια ακόμα διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Έρχομαι αντιμέτωπη με νέες ιδέες και πτυχές της ανθρώπινης φύσης, που ενδεχομένως δεν είχα ποτέ σκεφτεί. Μέσα από τα μάτια ενός άλλου δημιουργού, βλέπω τη ζωή να ξεδιπλώνεται στις διάφορες διαστάσεις και εκδοχές της κι αυτό είναι ένα σπουδαίο σχολείο για έναν συγγραφέα. Οι συγγραφείς που έχω μεταφράσει στην πλειοψηφία τους είναι μεγάλοι «μάστορες» της γραφίδας, η ενασχόλησή μου με το έργο τους αποτέλεσε έξοχη σπουδή αλλά και νέα πρόκληση για μένα.
-
Στο σημαντικότατο μεταφραστικό σας έργο ξεχωρίζει και η ποίηση. Ο αραβικός κόσμος σε όλες τις «κάστες» του αγαπά την ποίηση, αντίθετα στην Ελλάδα έχει κλειστό… λόμπι αναγνωστών. Πού εντοπίζετε αυτό το διαμετρικό χάσμα;
Η αραβική κουλτούρα είναι συνυφασμένη με την ποίηση, τη μουσική και το τραγούδι…, όμως δεν συμφωνώ ότι στην Ελλάδα δεν αγαπάμε την ποίηση, απόδειξη ότι εκδίδονται πάρα πολλές ποιητικές συλλογές. Το κοινό είναι μικρό, ακριβώς γιατί οι περισσότεροι γράφουν τη δική τους ποίηση.
-
Η αραβόφωνη παράδοση που ακολουθεί τις χιλιάδες, των άμοιρων προσφύγων, ροές, όταν κάποτε τελειώσει το δύσκολο και απάνθρωπο κομμάτι της αφομοίωσης, θα αποτελέσει, πιστεύετε, και μια ενδεχομένως ανασύσταση της λογοτεχνίας μας;
Μα έχει ήδη συμβεί αυτό. Η λογοτεχνία μας έχει ήδη αρχίσει να καταγράφει την εμπειρία αυτή, ενώ η πολυπολιτισμικότητα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας μας παρέχει διαρκώς νέα ερεθίσματα και ιδέες στους συγγραφείς.
-
Μαλάσσοντας τις μνήμες της λογοτεχνικής σας πορείας, ποιες πρώτες εικόνες ξεπηδούν στη θύμησή σας;
Είναι πάρα πολλές και μάλλον συγκεχυμένες. Προέρχονται από τα πάμπολλα βιβλία που διάβασα, κυρίως από τη φοιτητική μου ζωή ως σήμερα, βιβλία από διαφορετικές γλώσσες ή αφετηρίες. Δεν είναι εύκολο λοιπόν για μένα να αποσυνδεθώ ή να αποστασιοποιηθώ από την ποικιλομορφία αυτή της αναγνωστικής εμπειρίας. Κυρίαρχη ωστόσο θύμηση είναι η επαφή μου με τα πρώτα κείμενα του Μαχφούζ, κυρίως εκείνα με τις έντονα φιλοσοφικές προεκτάσεις.
-
Οι «χάρτινες ζωές» των ηρώων της «Επιστροφής» τι επιφυλάσσουν στη λογοτεχνική σας συνέχεια;
Παρότι έχω συγγράψει οκτώ μυθιστορήματα και όλα λίγο ως πολύ άφησαν το αποτύπωμά τους στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία με την ιδιαιτερότητα που «κουβαλούν», το βιβλίο η «Επιστροφή» νομίζω πως συγκίνησε περισσότερο. Θεωρώ ότι σηματοδοτεί μια νέα πορεία για μένα που σκοπεύω να τη συνεχίσω.
-
Κλείνοντας θα ήθελα μια ευχή σας για τον νέο χρόνο.
Η σημειολογία του νέου έτους (2020) μας προϊδεάζει για μια πετυχημένη και, ευελπιστώ, τυχερή χρονιά. Θέλω να ελπίζω ότι επιφυλάσσει για όλους μας όμορφες προκλήσεις. Αυτή είναι και η ευχή μου.
– Σας ευχαριστώ πολύ για την άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση. Εύχομαι το 2020 να φέρει κάθε καλό στη ζωή σας.
– Επίσης, εύχομαι από καρδιάς υγεία και ψυχική γαλήνη.
Γρηγόρης Δανιήλ, για το The Book.Gr
0
