Ο Ρήσος Χαρίσης σπούδασε Ελληνικό Πολιτισμό στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, σκηνοθεσία και δημοσιογραφία. Η δημοσιογραφική του εργασία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την παρουσίαση και επιμέλεια μιας σειράς εκπομπών στην Ελληνική Ραδιοφωνία, όπου ανέδειξε κοινωνικά θέματα της εποχής μας. Υπήρξε επίσης εθελοντής δάσκαλος της ελληνικής γλώσσας σε πρόσφυγες και μετανάστες. Η ποιητική συλλογή του “Ο Μεταξουργός” (Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη – Μορφωτική Υπηρεσία Υπουργείου Παιδείας Κύπρου) εκδόθηκε από την ίδια υπηρεσία το 1988 στη Λευκωσία. Η τελευταία του συλλογή “Θάλασσα εσωτερικού χώρου”, που έδωσε και την αφορμή για την παρακάτω συνέντευξη, κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2020 από τις εκδόσεις Κίχλη.
Στην τελευταία σας ποιητική συλλογή «Θάλασσα εσωτερικού χώρου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη παρατηρεί κανείς πως μέσα από αυτό το πολύμορφο θαλασσινό στοιχείο προσεγγίζετε υπό την ευρύτερη οπτική του χώρου αλλά και του χρόνου, την πορεία της φυλής μας. Μιλήστε μας όμως για τα δομικά στοιχεία και τον στόχο της συλλογής σας, καθώς και την πορεία γραφής των ποιημάτων της μέχρι την τελική τους έκδοση.
Τα δομικά στοιχεία της συλλογής είναι οι ίδιες οι λέξεις και η μελωδία της γλώσσας. Λέξεις και γλώσσα περιέχουν τις αισθήσεις μας, αλλά και τις παύσεις μας, που είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην ποίηση. Τα συστατικά αυτά οδηγούν στο ξεδίπλωμα της περισυλλογής, στην εξερεύνηση της εσωτερικής διαδρομής, στην εξόρυξη της ποιητικής αλήθειας. Η γλώσσα είναι το ησυχαστήριο των ανθρώπων, το καταφύγιό τους. Μοιάζει να είναι η ετεροθαλής αδελφή του συναισθήματος. Οι λέξεις είναι ο πολιτισμός και η περιουσία μας. Είναι η πατρίδα μας. Πολεμίστριες, ακτιβίστριες, δαφνοστεφανωμένες, Μυροφόρες και τροπαιοφόρες, αλλά και λεηλατημένες. Απαιτούν σεβασμό, έχουν εξουσία, αλλά δεν έχουν φύλο. Είναι νεράιδες σιμά σε πηγές ιαματικές, αφηγήτριες του μύθου, επικηρυγμένες για κάποιους, αναλλοίωτες για κάποιους άλλους. Αποτελούνται από φωτιά, νερό και χώμα. Έχουν ματιές σπινθηροβόλες, ανάσες που ψάχνουν διέξοδο στο φως, καΐκια στις λιακάδες των χεριών, οπτασίες, αλλά και εύπλαστες μορφές αιωνιότητας. Είναι μυρωδιές του κόσμου, ήχοι και απόηχοι αναπνοών. Επαναστατούν, διεξάγουν ένοπλους αγώνες, λογομαχούν, παρερμηνεύονται, γονιμοποιούν τα όνειρα. Είναι θάλασσες κυμάτων με αποχρώσεις ιριδισμών. Είναι η ιστορία μας, τα παιδιά μας.
Στη Θάλασσα εσωτερικού χώρου ιχνογραφούνται στιγμές από τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα με τρόπο ρεαλιστικό και συνάμα βαθιά εσωτερικό. Η φύση και τα παράδοξα της ιστορίας συμπλέκονται με τα πάθη και τα δεινά της εποχής μας. Η διαδρομή μέχρι την ολοκλήρωση της συλλογής υπήρξε γόνιμη και ουσιαστική. Το βιβλίο έλαβε έγκριση για έκδοση (από την εκδότρια Γιώτα Κριτσέλη) πριν πάρα πολύ καιρό, αλλά διάφοροι αστάθμητοι παράγοντες τροποποίησαν τον αρχικό προγραμματισμό. Γι’ αυτό το λόγο η συλλογή έτυχε νέας επεξεργασίας και εμπλουτίστηκε με καινούριο υλικό. Πολύ σημαντικό είναι ότι η εκδότρια την αγκάλιασε εξ αρχής, πίστεψε σε αυτήν, μοιράστηκε το όραμά μου. Επέλεξα τις εκδόσεις «Κίχλη» γιατί μου ταιριάζει η αισθητική τους, ενώ συγχρόνως υπάρχει άριστη συνεργασία και εμπιστοσύνη σε ανθρώπινο επίπεδο με τον εκδοτικό οίκο.
Κάτω από τον ποιητικό μανδύα το παράλογο του χτες αλλά κι αυτό της καθημερινότητάς μας τι διαστάσεις αποκτά;
Η ποίηση άλλοτε αντιστρατεύεται το παράλογο, άλλοτε το επινοεί. Κάποτε το επικαλείται ή συμπορεύεται με αυτό. Ο παραλογισμός της καθημερινότητας επιδρά στον ποιητικό λόγο, τον μεταπλάθει, τον αναμορφώνει, τον ανασυντάσσει, αλλά και τον υποτάσσει. Μερικές φορές μπορεί και να τον επιτάσσει! Ας μη ξεχνάμε ότι η ποίηση είναι κατάθεση δακρύων και χαμόγελου, της σκιάς και του μέσα μας φωτός. Αποτελεί την υποβολή της αλήθειας, ενώ ταυτόχρονα είναι ο συνδετικός ιστός μεταξύ ζωής και θανάτου (γέννηση – ποίηση – θάνατος), αλλά και αλληγορία της πραγματικότητας. Είναι λογοδοσμένη με τις εννέα Μούσες, ενώ συνάμα είναι το κλειδί για την κατανόηση του κόσμου (εσωτερικού και εξωτερικού). «Είναι γυναίκα που ζει σ’ ένα υπόγειο / και φτιάχνει το σπίτι της με λίγα σπίρτα», όπως περιγράφεται στο ποίημα «Συνάντηση» στη Θάλασσα εσωτερικού χώρου.
“Ο αναγνώστης μέσα από τον ποιητικό λόγο, καλείται να γίνει συμμέτοχος, κοινωνός και συνδημιουργός σε αυτή την ποιητική λειτουργία, αλλά και αφηγητής δικών του ιστοριών σε θάλασσες και ταξίδια που ο ίδιος ανακαλύπτει και οραματίζεται”.
«Η Μνημοσύνη βγαίνει στο μπαλκόνι», λέει ένας στίχος σας, αλήθεια τι είναι αυτό που ατενίζει στο ξέφωτο;
Ίσως ατενίζει την άλλη όψη της πραγματικότητας, εξιστορώντας την μέσα της αλήθεια που διαρκώς αναπροσαρμόζεται. Από την άλλη, μπορεί και να μην έχει βγει σε ξέφωτο ή σε ό,τι και αν παρατηρεί γύρω της. Σίγουρα όμως ανακαλεί την μέσα της θάλασσα. Το μπαλκόνι στο οποίο βγαίνει, δεν γνωρίζουμε επακριβώς σε ποιο πεδίο βρίσκεται. Στον Άνω κόσμο, τον Κάτω, τον εντός μας ή τον φανταστικό; Εδώ καλείται ο αναγνώστης να πλάσει τη δική του προέκταση, να κάνει τους δικούς του συνειρμούς, ν’ ανακαλύψει μέσα από τη δική του ματιά τί ακριβώς σημαίνει «θάλασσα» και τι «εσωτερικός χώρος», γιατί το ουσιαστικό τέλος του ποιήματος εναπόκειται στον αναγνώστη και όχι στο ποίημα.
«…κυμαίνεται αμετάφραστος ο θάνατος». Οι από αιώνων προσπάθειες μετάφρασής του τι σκέψεις σας δημιουργεί αν συνυπολογίσουμε ότι είμαστε ακόμη ανεπαρκείς και πολλές φορές φοβισμένοι μπροστά στο δώρο της ζωής;
Στην πραγματικότητα ο θάνατος δεν είναι αμετάφραστος, έστω κι αν είναι ανεξερεύνητος και κάποτε αναπάντεχος. Είναι κάτι φυσιολογικό, γιατί απ’ τη στιγμή που γεννιόμαστε, πεθαίνουμε. Τότε ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση. Πολλές φορές η λογική υπερισχύει του ποιητικού λόγου. Οι από αιώνων προσπάθειες μετάφρασής του σίγουρα αποτελούν τη βάση για βαθύτερή του κατανόηση, αλλά αυτός παραμένει πάντα ενεργός στον κύκλο της ζωής. Αντικατοπτρίζει το άλλο μας πρόσωπο, όχι κατ’ ανάγκη το πιο σκοτεινό. Η εξοικείωση με αυτόν είναι δύσκολη, αλλά ας μη λησμονούμε ότι συνυπάρχει με τη ζωή, η οποία τον εμπεριέχει. Μπορεί και να τον σαρκάζει, όμως τον επιβάλλει. Σε κάθε της βήμα τον υπονοεί και τον επινοεί. Εάν θεωρήσουμε τη ζωή ως δώρο, τότε και ο θάνατος –όσο παράξενο κι αν ακούγεται– είναι ενός είδους «δώρο».
«Προς ενοικίαση εμπόλεμη ζώνη με θέα τον ακάλυπτο», στίχος από το ποίημά σας Forbidden zone, ένα από τα ποιήματα της συλλογής που αναμοχλεύει με γλαφυρό τρόπο πεπραγμένα της ιστορίας. Μιλήστε μας γι’ αυτό το κληροδότημα του λιθοβολισμού μας στους απερχόμενους, που ηχεί εν είδει «προφητείας» στη ποιητική σας συλλογή.
Ο ποιητής είναι ένθεος. Διαισθάνεται, παρατηρεί, καταγράφει και κατά κάποιο τρόπο «προφητεύει». Στη Θάλασσα εσωτερικού χώρου ήδη υπήρχε η «προφητεία» του κατ’ οίκον περιορισμού. Το ποίημα «Τόπος με σκυμμένο βλέμμα» μιλά για «όνειρα σε κατ’ οίκον περιορισμό», στα «Παραλειπόμενα» γίνεται αναφορά σε «μάτια σε κατ’ οίκον περιορισμό», ενώ στο ποίημα «Οντολογία» υπάρχουν οι στίχοι: «Εποχή του κατ’ οίκον περιορισμού / και της μοιρασμένης θάλασσας». Μέσα από την ποίηση, αλλά και ως πραγματικότητα, με απασχολεί η διαδρομή της ιστορίας και της παράδοσης. Πολλά όμως πράγματα είτε δεν τα παραδεχόμαστε είτε δεν θέλουμε ή δε μπορούμε να τ’ αντιληφθούμε. Συχνά επισημαίνω πως τα πάντα είναι θέμα ματιάς και αντίληψης. Εντούτοις υποβόσκει πάντοτε –δυστυχώς– η πικρή διαπίστωση ότι κληροδότημα για τις επόμενες γενιές απομένει μονάχα ο λιθοβολισμός μας. Ως άνθρωπος είμαι εκ φύσεως αισιόδοξος, όμως ως ποιητής «τσαλακώνω» τα συναισθήματά μου, εντρυφώ όσο μπορώ στην ποιητική διεργασία, γιατί η καταγραφή της δεν είναι αποτύπωση του εαυτού μας μπροστά στο δικό μας κάτοπτρο, αλλά μοιάζει ωσάν να είσαι σ’ ένα πηγάδι απ’ όπου προσπαθείς να εξέλθεις. Έτσι θα οδηγηθείς προς το φως. Εδώ ταιριάζει και το ξέφωτο στο οποίο αναφερθήκαμε προγενέστερα. Στους επιγόνους μας λοιπόν δεν κληροδοτούμε φως, αλλά απομεινάρια σαθρά. Πρόκειται για παρατήρηση-τοποθέτηση για τον πάντα αδηφάγο κόσμο (εσωτερικό και εξωτερικό), που διαιωνίζουμε μαζί με όλα τα προβλήματά του. Συγχρόνως το ποίημα εμπεριέχει προβληματισμό και ειρωνεία. Στο τέλος όμως τι απομένει; Μην περιμένετε να λάβετε τελεσίδικη απάντηση από το ίδιο το ποίημα. Ο αναγνώστης μέσα από τον ποιητικό λόγο, καλείται να γίνει συμμέτοχος, κοινωνός και συνδημιουργός σε αυτή την ποιητική λειτουργία, αλλά και αφηγητής δικών του ιστοριών σε θάλασσες και ταξίδια που ο ίδιος ανακαλύπτει και οραματίζεται.
Στους στίχους σας είναι έκδηλη η επαφή με την ποιητική παράδοση. Ποιες, λοιπόν, ήταν οι αλυκές του κόρφου της, για να χρησιμοποιήσω ένα στίχο σας, που προετοίμασαν τη διαδρομή σας;
Βρίσκομαι από το 1989 στην Ελλάδα, αλλά μέχρι τότε ζούσα στην Κύπρο. Οι πρώτες προσλαμβάνουσες προέρχονται από το νησί της Αφροδίτης. Ας σημειωθεί επίσης ότι μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι με πνευματικές ανησυχίες, ανάμεσα σε πάμπολλα βιβλία. Εξάλλου και ο πατέρας μου προέρχεται από τη λογοτεχνική οικογένεια. Τότε δεν με στιγμάτισαν τόσο τα βιβλία, αν και είχα αδυναμία στον Κώστα Μόντη, το Νικηφόρο Βρεττάκο, τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Νίκο Καρούζο, όσο τα ποικίλα πολιτιστικά δρώμενα που παρακολούθησα. Αναπολώ με νοσταλγία το ετήσιο Φεστιβάλ Λευκωσίας, τις παραστάσεις καραγκιόζη, τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. με τις παραστάσεις τους, το «Ήχος και Φως» στην εντός των τειχών Λευκωσία, τραγωδίες, κωμωδίες και παιδικό θέατρο από τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, την Κινηματογραφική Λέσχη Λευκωσίας, το Θέατρο από το Ραδιόφωνο του ΡΙΚ. Ψηφίδες και σπαράγματα απ’ όλα αυτά, διαμόρφωσαν στις αλυκές του κόρφου μου ένα μωσαϊκό από μνήμες, εμπειρίες, εικόνες και παραστάσεις που καθόρισαν –ίσως ασυναίσθητα– τη διαδρομή μου.
«…προτού το νεροπίστολο σκοτώσει/τον πρώτο απεργοσπάστη ποιητή», λέτε σε κάποιο σημείο. Ποιοι είναι αλήθεια οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για το σύγχρονο ποιητή; Στη σκέψη σας ο ποιητής θα μπορούσε να προσιδιάζει με ένα είδος μεσολαβητή στη Θεία Κοινωνία των σωμάτων;
Φυσικά θα μπορούσε να προσιδιάζει με ένα είδος μεσολαβητή στη Θεία Κοινωνία των σωμάτων, των θαυμάτων ή και των τραυμάτων. Μπορεί ακόμα και στη Θεία Κοινωνία των σιωπών του. Κυρίως όμως αφορά το τί υπάρχει ανάμεσα στις σιωπές του. Αυτό προσπαθεί να εκφέρει η ποίηση. Το βαθύτερο νόημα της αλήθειας ως μητέρας του Λόγου. Εκφράζει το άλλο μας πρόσωπο, το πιο πηγαίο. Είναι μια μεταμόρφωση, προσομοιάζει με την ίδια τη ζωή. Θέλει απλότητα, πολύχρωμη έμπνευση και ασπρόμαυρη αλήθεια. Είναι η μετάληψη της αιωνιότητας, σάρκα από τη σάρκα μας και αίμα από το αίμα μας, το εικονοστάσι της ψυχής, ο ακρογωνιαίος λίθος της μέσα μας σιωπής. Είναι ανάσα και ανά(σ)ταση, η άλλη πλευρά της ιστορίας, ο κραδασμός του σύμπαντος, ο δρόμος προς τον ενδότερό μας εαυτό, που εμπεριέχει στοιχεία επαναπροσδιορισμού. Ποίηση είναι τα χιονισμένα όνειρά μας, τα ηλιόλουστα απογεύματα, αποστάγματα από σκιές και βροχές συναισθημάτων, ταξίδια νοητής ακροβασίας σε συνυφάνσεις της μνήμης. Στην ποίηση πρέπει να είσαι γυμνός –όπως όταν γεννιόμαστε–, αλλά παράλληλα πρέπει να διαθέτεις πνευματικότητα, παιδεία και κουλτούρα. Να μην υποδύεσαι κάποιο ρόλο, να μην ναρκισσεύεσαι, να μην παραθέτεις απλώς ωραίες λέξεις στο χαρτί. Αυτοί είναι κάποιοι από τους κινδύνους που ελλοχεύουν για έναν ποιητή (σύγχρονο ή μη).
Μια υποδόρια ειρωνεία που σε μερικά σημεία συνομιλεί με το σκώμμα διατρέχει τη συλλογή σας. Πώς όμως θα χαρακτηρίζατε εσείς τη λογοτεχνική σας διάθεση;
Η λογοτεχνική μου διάθεση, όπως ακριβώς κατατίθεται και στη Θάλασσα εσωτερικού χώρου, διαθέτει, πέρα από υποδόρια ειρωνεία και κάποιου είδους περιπαικτικό αστεϊσμό, ποικίλα άλλα στοιχεία. Συνυπάρχει η παρωδία, η λογοπαικτική διάθεση, οι μεταφορές, οι συμβολισμοί, απεικονίσεις και αναπαραστάσεις. Επίσης το κατά τόπους ανατρεπτικό ή αψύ ύφος, η κοινωνική ευαισθησία, το παράλογο και σουρεαλιστικό στοιχείο, ο μύθος, η ιστορική συνείδηση, η θεολογική διάσταση και η υπέρβαση της ιστορίας αξιοποιούν τη φαντασία και διεγείρουν σκέψεις και συναισθήματα. Στη Θάλασσα εσωτερικού χώρου η ποίηση είναι ανθρωποκεντρική, ενώ συγχρόνως διεισδύει στο οικουμενικό πρόσωπο της ελληνικής πατρίδας. Η θάλασσα γίνεται ο ιστός που δένει τα ποιήματα μεταξύ τους, ενώ θίγονται έννοιες όπως έρωτας, Ευρώπη, πόλεμος-ζωή, θάνατος, πατρίδα, ιστορία, γλώσσα, έθνος, αλησμόνητες πατρίδες, Γκουαντάναμο, άνθρωπος, Θεός, μετανάστης, πρόσφυγας, Ελλάδα, παραμύθι.
“Δυστυχώς, σε αντίθεση με ό,τι κι αν λένε πολλοί, το τέλος της πανδημίας θα βγάλει στην επιφάνεια πάμπολλα προβλήματα που θα προκύψουν. Η συναναστροφή, η αγκαλιά, το άγγιγμα, το χάδι και η ανθρώπινη κοινωνικοποίηση αποτελούν ευτυχώς γερά συστατικά ανασύστασης της κοινωνίας. Πρέπει όμως να κοιτάμε τον άλλο βαθιά μέσα στα μάτια, χωρίς την παρεμβολή ενός υπολογιστή”.
Στο τετραγωνισμό του κύκλου ενός μείζονος θέματος, όπως αυτό της Πατρίδας στην από χρόνια, επί της ουσίας, χαμένη παρτίδα, αφιερώνετε πολλαχώς τη ποιητική σας διάνοια. Παρατηρώντας τα επικίνδυνα παιχνίδια των τελευταίων μηνών ποιες σκέψεις σας κατακλύζουν;
Παρόλο που η αληθινή πατρίδα μπορεί να μην είναι η «πατρίδα του αίματος», αλλά εκείνη όπου ζεις, εργάζεσαι, πονάς, ερωτεύεσαι και μπορείς να πραγματοποιήσεις τα όνειρά σου, παρατηρώντας τα ποικίλα παιχνίδια των τελευταίων –και όχι μόνο– μηνών απογοητεύομαι για τους χειρισμούς από πλευράς της Ελλάδας. Διαχρονικά προβλήματα διαιωνίζονται, δεν υπάρχει ομοψυχία και μια υγιής πατριωτική στάση. Οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες προτιμούν πολιτικές σκοπιμότητες, συμφέροντα και διατήρηση του ηγεμονικού τους θώκου. Ίσως εντέλει να μην μπορούν να κατανοήσουν την πραγματική έννοια της λέξης «Πατρίδα» και «Έθνος». Ίσως να μην έχουν αντιληφθεί κατ’ ουσία τα λόγια του Καβάφη: «Δεν είμαι Έλλην, είμαι ελληνικός. Προσοχή, όχι Έλλην, ούτε ελληνίζων, αλλά ελληνικός». Όταν επισκέφθηκα δυο φορές στο παρελθόν την Κωνσταντινούπολη, ένιωσα πραγματικά ότι -ακόμα και τώρα- εκεί βρίσκεται η καρδιά του ελληνισμού και όχι στην κυρίως Ελλάδα. Υπάρχει και ένα σχετικό ποίημα για την Πόλη στη Θάλασσα εσωτερικού χώρου. Αν μπορούσαν οι πολιτικοί να διαβάσουν και να αντιληφθούν ουσιαστικά την ποίηση και την βαθύτερη σημασία της, θα είχαμε καλύτερη εξωτερική πολιτική και ηγέτες με όραμα, πνευματικότητα και στοχασμό. Από την άλλη, τη μόνη Ελλάδα που βλέπω σήμερα να επιβιώνει (διαχρονικά και οικουμενικά), είναι αυτή του Γιάννη Αντετοκούνμπο. Η περίπτωσή του διαθέτει και πολλούς συμβολισμούς. Παραμένει σεμνός, ταπεινός και με φιλότιμο, είναι εργατικός, έχει ήθος που σπανίζει. Μπορείτε να συγκρίνετε τη στάση και τη συμπεριφορά του με τη μιζέρια και τη μικροψυχία του σύγχρονου νεοέλληνα ραγιά της καθημερινότητας. Ο Γιάννης με ένα δικό του τρόπο –που μπορεί να είναι και «ποιητικός»– μεταλαμπαδεύει φως και ελληνική παιδεία στον κόσμο.
Βαδίζοντας από τη στενωπό μια δύσκολης χρονιάς ποιες είναι οι νέες διαπιστώσεις που τυχόν ήρθαν στην επιφάνεια;
Δεν επήλθαν νέες διαπιστώσεις, αλλά επιβεβαίωση αυτών που ήδη υπάρχουν. Επισημαίνονται δε και με τον δικό τους τρόπο και μέσα από τη Θάλασσα εσωτερικού χώρου. Απ’ την Ελλάδα απουσιάζει διαχρονικά η εντιμότητα, το ήθος, η αξιοκρατία. Χάσαμε επίσης την ανθρωπιά, την αρετή της φιλοξενίας, το φιλότιμο. Αυτά δεν τα περιόρισε ο αναγκαστικός μας εγκλεισμός, γιατί ο κατ’ οίκον περιορισμός υπήρχε –κατά κάποιο τρόπο– και προηγουμένως, έστω και αν δεν θέλαμε να το αντιληφθούμε. Δυστυχώς, σε αντίθεση με ό,τι κι αν λένε πολλοί, το τέλος της πανδημίας θα βγάλει στην επιφάνεια πάμπολλα προβλήματα που θα προκύψουν. Η συναναστροφή, η αγκαλιά, το άγγιγμα, το χάδι και η ανθρώπινη κοινωνικοποίηση αποτελούν ευτυχώς γερά συστατικά ανασύστασης της κοινωνίας. Πρέπει όμως να κοιτάμε τον άλλο βαθιά μέσα στα μάτια, χωρίς την παρεμβολή ενός υπολογιστή! Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι τις μάσκες τις φορούσαμε και πριν την πανδημία. Πάντα τις είχαμε πρόχειρες στο αριστερό και το δεξί τσεπάκι της εναλλασσόμενης καθημερινής μας συμπεριφοράς. Η πολιτική –δυστυχώς– είναι διασωληνωμένη από χρόνια· υπάρχει λανθασμένη διαχείριση της πανδημίας, μοναξιά, ατέρμονη βία και αυταρχισμός, διαφθορά και υποκρισία του πολιτικού συστήματος. Υπάρχει επίσης αδιαφάνεια, έπαρση ή και κατάχρηση της εξουσίας, καταστολή ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, σεξουαλικά σκάνδαλα και παρενοχλήσεις, Fake News, αλλά και κατηγορίες προς τα social media, τα οποία, σύμφωνα με την άρχουσα πολιτική, κάνουν κακό στη Δημοκρατία. Η αστυνομία κατέληξε να «εποπτεύει» τα πανεπιστήμια, η κοινωνία μας έγινε της υποταγής και της ηγεμονίας, τα ΜΜΕ είναι απολύτως ελεγχόμενα, ενώ ο διακόπτης της αντίδρασής μας είναι χαλασμένος! Υπάρχει κρίση αξιοπιστίας και ηθικής, απουσιάζει η παραγωγή καινούριας σκέψης και του οράματος προς το μέλλον. Διάβασα πρόσφατα ότι η Ελλάδα χρειάζεται έναν ηγέτη που δεν θα τον αναφέρει η Ιστορία, αλλά που θα γράψει ιστορία αναμορφώνοντάς την.
1