Έρωτα, με το ξόμπλι μου, μηδένας μην ελπίζει/πολύ καιρό πασίχαρος μετά σου να γυρίζει,/γιατί δολώνεις τσι χαρές με δάκρυα και με κρίσεις,/κι εις τσι δροσιές τσ’ αρίφνητες σμίγεις φωτιές περίσσιες.

 

Οι παραπάνω στίχοι από την Ερωφίλη, την τραγωδία του Γεωργίου Χορτάτση  περιέχονται σε μια ανθολογία που κυκλοφόρησε στα τέλη του χειμώνα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, όπου την επιλογή και επιμέλεια των ποιημάτων έχει ο βραβευμένος ποιητής,  Στρατής Πασχάλης. Το βιβλίο “Του έρωτα και της αγάπης” περιλαμβάνει ποιήματα για τον έρωτα και την αγάπη, από την αρχαϊκή εποχή ως τα σημερινά χρόνια. Από τον Αλκαίο, τη Σαπφώ και τον Αρχίλοχο μέχρι τον Διονύσιο Σολωμό, τον Κ. Π. Καβάφη και τον  Μιλτιάδη Μαλακάση. Από τον Dante, τον Pierre de Ronsard και τον William Shakespeare μέχρι τον Jean Lahor, τον Paul Verlaine, τον Stéphane Mallarmé, τον Arthur Rimbaud και πολλούς ακόμα. Ο έρωτας στη πιο πλατιά του μορφή. Η αγάπη στη πιο βαθιά εκδοχή της. Άλλωστε όπως λέει κι ο ίδιος ο ποιητής στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, υπάρχει ωραιότερο θέμα από τον έρωτα;

 

 

-Είναι τιμή μας κ. Πασχάλη να σας υποδεχόμαστε στο The Book.Gr

-Και για μένα το ίδιο και σας ευχαριστώ γι’ αυτή τη συνέντευξη.

 

 

  1. Η νέα χρονιά έφερε μια ανθολογία «του έρωτα και της αγάπης», ένα ξεχωριστό βιβλίο που ο αναγνώστης και ειδικότερα ο θιασώτης της ποίησης μπορεί να περιπλανηθεί σε ποιήματα από τη Σαπφώ ως τον Ρεμπώ. Με ποια αισθήματα σας περιβάλλει αυτή η νέα  κυκλοφορία;

Ήταν μια πρόταση του Μεταίχμιου αυτή η ανθολογία ερωτικής ποίησης από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τη δέχτηκα με χαρά, όταν διαπίστωσα ότι πάρα πολλά ποιήματα απ’ όσα είχα μεταφράσει κατά καιρούς, με διάφορες αφορμές, και παρέμεναν ανέκδοτα, είχανε ως θέμα τον έρωτα. Έτσι μου δινότανε η ευκαιρία να τα δω δημοσιευμένα και μάλιστα με μια τόσο ωραία αφορμή. Υπάρχει ωραιότερο θέμα από τον έρωτα;

 

  1. Ποια είναι, πέρα από το σαφές εννοιολογικό τους περιεχόμενο (έρωτας, αγάπη), τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνέχουν τα ποιήματα αυτής της έκδοσης;

Οι διαφορές τους. Και οι διαφορές των ανθρώπων που τα έγραψαν. Ποιήματα διάσημων ποιητών υπάρχουν πλάι σε ποιήματα εντελώς αγνώστων. Άλλα είναι κομψά και λυρικά, άλλα είναι στεγνά και σκωπτικά, άλλα είναι ειρωνικά και εξεζητημένα, άλλα είναι εντελώς διακοσμητικά, άλλα παράφορα και παθιασμένα. Επίσης υπάρχουν διαφορές ως προς το περιεχόμενο που δίνει καθένα στον έρωτα. Υπάρχουν ποιήματα για τον ανθρώπινο έρωτα πλάι σε ποιήματα για τον θεϊκό ή τον έρωτα προς τη Μούσα.

 

 

  1. Σε εποχές όπου η ασκήμια μονοπωλεί την καθημερινότητά μας και τις ψυχές των ανθρώπων, η αγάπη ως αντίμετρο πόσες αντοχές διαθέτει;

Λίγες. Ή και καθόλου. Γιατί η αγάπη και ο έρωτας θέλουν επικοινωνία, ανθρωπιά και “καλό γούστο”. Για μένα, ο έρωτας και η αγάπη είναι τέχνη και καλαισθησία. Δεν είναι χοντροκομμένη ικανοποίηση ενστίκτων. Ούτε ψυχολογική αισθηματολογία. Δυστυχώς η εποχή μας είναι αντι-ερωτική και γι’ αυτό και αντι-ποιητική.

 

  1. Στο «Γράμμα του Μετζνούν στη Λεϊλά» τα λόγια είναι αυτά που περιττεύουν. Απευθυνόμενος λοιπόν σε ένα ποιητικό νου όπως εσείς, η αγάπη με ποιες κυρίαρχες λέξεις αδρανοποιεί τη «φιλαυτία» των λέξεων και εκφράζει τα καθολικά της αισθήματα;

Την αγάπη, όταν συμβαίνει, δεν μπορεί κανένα ποίημα να την εκφράσει. Είναι κυρίαρχη κατάσταση που παραλύει σώμα και ψυχή. Υπάρχει και κάτι όχι τόσο ευχάριστο σε όλο αυτό. Μια απώλεια εαυτού που δεν είναι εύκολο να την αντέξει κανείς. Ο έρωτας και η αγάπη είναι ρίσκο.

 

  1. Ένα σεβαστό κομμάτι στο βιβλίο σας απολαμβάνει η ποίηση του Πιερ ντε Ρονσάρ. Ποιες πτυχές των λυρικών του στίχων άσκησαν πάνω σας επιρροή;

Ο Ρονσάρ είναι ο Γάλλος Πετράρχης. Αντανακλά το πνεύμα της Αναγέννησης. Κομψότητα, δροσιά, φινέτσα. Αλλά και χιούμορ. Είναι σπουδαία κομψοτεχνήματα τα ποιήματά του. Μου αρέσει σαν ποιητής. Παρ’ όλη την καλλιέπεια δεν είναι ψεύτικος.

 

  1. Ανάμεσα στα ποιήματα του ανθολογίου κι ένα απόσπασμα από το τροπάριο της Κασσιανής σε απόδοση Κωστή Παλαμά. Πως θωρείτε αυτή την ολοκληρωτική αγάπη προς το θείο;

Μορφή έρωτα. Από τις πιο ισχυρές. Είναι εκεί όπου ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την αδυναμία των αισθήσεων να ικανοποιήσουν το ψυχικό του αίτημα για μια ολοκληρωτική παράδοση στο Αγαπημένο. Και διαλέγει κάτι άυλο για να δοθεί σε αυτό. Γιατί ο έρωτας κατά βάση είναι πνευματικό γεγονός. Δεν είναι σεξουαλικό. Το σώμα το παρασύρει η ψυχή. Είχε δίκιο ο Πλάτωνας. Είναι άλλο ο ίμερος και άλλο ο έρως. Ο πόθος δεν προϋποθέτει έρωτα. Ο έρωτας μπορεί να γεννά τον πόθο αλλά ούτε εξαντλείται ούτε ικανοποιείται μόνο απ’ αυτόν. Ζητά κάτι άλλο, πιο ανέφικτο. Και πιο τυραννικό, αν δεν συμβεί. Την ένωση με το άλλο του μισό.

 

  1. «Αλησμονιόνται κι οι φιλιές, ξεχνιόνται κι οι αγάπες στο δρόμο νανταμώνονται σαν ξένοι σα διαβάτες». Πως αντιλαμβάνεστε την αλήθεια που περικλείουν αυτοί οι δύο μεστοί στίχοι και τι συμπεραίνουμε όσον αφορά τη πορεία του έρωτα; Αλήθεια πως γίνεται κάτι που μας συντάραξε εσωτερικά να αποτελεί μετά, απλά, μια ανάμνηση;

Ο έρωτας είναι σαν αρρώστια και περνάει, αν δεν οδηγήσει στην ένωση. Την ολοκληρωτική ένωση. Ώστε να περάσει σε μια άλλη σχέση και διάσταση. Όπως ο γάμος. Όταν δεν συμβεί αυτό, ο έρωτας σβήνει. Και τότε ζεις το παράδοξο να κοιτάς εντελώς αδιάφορα κάτι που λάτρεψες νομίζοντας πως ήταν κάτι θεϊκό. Εκεί βλέπεις πως δεν υπήρξε παρά μόνο η αφορμή για να σου γεννηθεί η επιθυμία για κάτι πέρα από σένα. Κάτι που εκ νέου αναζητάς.

 

  1. Ψαύοντας την ελληνική ποίηση των τελευταίων εκατό χρόνων σε ποιους ποιητές θα δίνατε αδιαμαρτύρητα τα κλειδιά της ερωτικών πρωτείων;

Στον Καβάφη, την Πολυδούρη, τον Ελύτη. Αυτοί έγραψαν ουσιαστική ερωτική ποίηση.

 

 

  1. Από την «Ανακτορία» του ’77 ως σήμερα ποιες μετατοπίσεις ή ιδεολογικές διαφοροποιήσεις θα διακρίνατε στο ποιητικό σας έργο;

Καμία. Είμαι αυτό που ήμουν κι όταν πρωτοεμφανίστηκα. Ένας ανήσυχος λυρικός ποιητής με μεταφυσικές αγωνίες. Που κάθε φορά διαλέγει έναν άλλο τρόπο για να πει το ίδιο. Επειδή δεν εννοεί να βολευτεί σε μια μανιέρα. Ούτε να θεωρήσει πως η ποίηση είναι μια σειρά από ποιητικές συλλογές κατατεθειμένες στη δημόσια βιβλιοθήκη. Είναι και αυτό αλλά και κάτι άλλο. Που μήτε ορίζεται, μήτε αποτυπώνεται. Απλώς βιώνεται. Κι είναι γοητευτικό να προσπαθείς να το εξερευνήσεις και με άλλους τρόπους. Καλλιτεχνικούς και μη.

Δε νομίζω άλλωστε πως υπάρχει στην ποίησή μου ιδεολογία άλλη εκτός από την ιδεολογία της ίδιας της ποίησης.

 

  1. Έχοντας μια μακρά πορεία στη μετάφραση σημαντικών έργων όπως του Jean Baptiste Racine, του Jean Arthur Rimbaud, του Lautreamont και πολλών άλλων που εντοπίζετε τις αρετές μιας άρτιας μετάφρασης;

Στο να είναι και πιστή και ελεύθερη. Και ακριβής και εμπνευσμένη. Κι αυτό χρειάζεται πάρα πολλή δουλειά.

 

  1. Στην υλοποίηση, την ορατή εν γένει πραγματοποίηση που ενέχει το θέατρο, η ποίηση τι μπορεί να αντιτείνει;

Το άυλο. Η ποίηση δεν έχει ανάγκη καν τη γραφή. Μπορείς να την απομνημονεύσεις. Να τη φτιάχνεις μέσα στο νου σου. Και να την πεις ώστε να την απομνημονεύσουν κι άλλοι. Και να μείνει ως κοινή μνήμη. Όπως τα τραγούδια. Είναι μια εντελώς μουσική πνευματική διαδικασία. Βέβαια, έχει ανάγκη πάντα έναν άνθρωπο να την αρθρώσει, όπως και το θέατρο έχει ανάγκη τον ηθοποιό για να το ενσαρκώσει. Όμως, το θέατρο απαιτεί ένα είδος τελετής, παρουσίας πολλών, ενώ η ποίηση μπορεί να υπάρξει και μες στην απόλυτη μοναξιά ενός ανθρώπου. Σαν προσευχή.

Μου είχε κάνει εντύπωση κάποτε, η δήλωση ενός τραγουδιστή αμανέδων – που δεν είναι παρά τραγούδια χωρίς λόγια – ο οποίος είχε πει πως τον καλύτερο αμανέ τον λέει κανείς όταν είναι ολομόναχος. Επίσης, η ποίηση έχει άλλη σχέση με τον χρόνο. Μπορεί να περιμένει κάπου ξεχασμένη για αιώνες και ξαφνικά να’ ρθει η ώρα της και να φανεί. Το θέατρο έχει να κάνει με το τώρα. Το εφήμερο.

 

  1. Εν μέσω απαγορεύσεων πολλά σχέδια σας πιθανώς να μην υλοποιήθηκαν. Τι προσδοκάτε να έχει δρομολογηθεί στο άμεσο χρονικό διάστημα;

Δεν είμαι άνθρωπος που προγραμματίζει. Την αναβολή και τον εγκλεισμό τα είδα ως ευλογία. Είναι καιρός να μην κάνουμε πια τόσο πολλά. Έχω μιλήσει για υπερπληθώρα. Για ακτιβισμό. Φτάνει. Μας αναγκάζει όμως και ο τρόπος ζωής, το σύστημα. Έχω κάποια σχέδια μακροπρόθεσμα, που η απαγόρευση δεν τα απαγόρευσε, γιατί τα φτιάχνω αργά και με περισυλλογή. Θα ήθελα ν’ ασχολούμαι μονάχα μ’ όσα αγαπώ και θέλω αληθινά. Όχι με όσα πρέπει για να ‘μαι στο προσκήνιο και να κερδίζω χρήματα. Αυτή η δοκιμασία που περνάμε μ’ έχει κάνει να θελήσω ακόμα πιο έντονα τη μοναξιά μου. Την επαφή με το ουσιαστικό.

 

Γρηγόρης Δανιήλ, για το The Book.Gr

 

 

3