“Φιλεί ωδίνας τίκτειν νυξ κυβερνήτη σοφώ”, έλεγε ο Αισχύλος δηλαδή η νύχτα σε ένα σοφό ηγέτη προκαλεί …πονοκεφάλους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση «ηγέτης» είναι ένας λοχαγός του Α’ παγκοσμίου πολέμου και πονοκέφαλος του ο Άλφα Ντιαγέ, ένας Σενεγαλέζος στρατιώτης που όταν πέφτει η νύχτα μεταμορφώνεται σε ένα ανελέητο αγρίμι σκορπώντας τον τρόμο στο γαλλικό χαράκωμα.
«…και τότε σκέφτηκα ότι δεν μ ‘ ένοιαζε το παράσημο, αλλά κανείς δεν θα το μάθαινε. Κανείς δεν θα μάθαινε κι ότι ο Μαντέμπα με είχε ικετεύσει τρεις φορές να τον αποτελειώσω, κι ότι έμεινα ασυγκίνητος σ’ αυτές τις τρεις ικεσίες, ότι στάθηκα απάνθρωπος επειδή άκουσα τη φωνή του καθήκοντος. Όμως τώρα ήμουν ελεύθερος να μην ακούω πια, να μην υπακούω σ’ αυτή τη φωνή, που προστάζει να μη δείχνω ανθρωπιά εκεί που πρέπει».
Ο Νταβίντ Ντιοπ είναι ο δημιουργός του Άλφα Ντιαγέ και ο Αλφά Ντιαγέ είναι μια φωνή του Α’ παγκοσμίου πολέμου, μια φωνή 100 και, χρόνων που ηχεί σαν σειρήνα στα αφτιά του σύγχρονου ανθρώπου . Ο Νταβιντ Ντιόπ, σενεγαλέζος στην καταγωγή γεννήθηκε στο Παρίσι στο 2ο μισό του αιώνα που πέρασε. Έχοντας μια αξιόλογη πανεπιστημιακή σταδιοδρομία, κυρίως στο χώρο της γαλλόφωνης αφρικανικής λογοτεχνίας, γίνεται κι ο ίδιος μέρος, τρόπον τινά, αυτής της θεματικής. Το πολυβραβευμένο του μυθιστόρημα «Τη νύχτα όλα τα αίματα είναι μαύρα» που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Αλεξάνδρας Κωσταράκου, είναι μια σπαρακτική ηχώ των συνεπειών του πολέμου.
«Όταν βγαίνω μέσα από την κοιλιά της γης, είμαι απάνθρωπος επειδή το επέλεξα…»
Ο Ντιόπ στήνει ένα σκληρό μυθιστόρημα ατσάλινης αντοχής, μέσα στη καρδιά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δυο φίλοι από τη Σενεγάλη ο Μαντέμπα Ντιοπ και ο Άλφα Ντιαγέ μάχονται μαζί με άλλους ομοεθνείς τους για τα γαλλικά χώματα. Στο πρόσταγμα του λοχαγού τους για έξοδο από το όρυγμα και έφοδο, ο Μαντέμπα Ντιοπ πέφτει πληγωμένος δίπλα στον αδελφικό του φίλο Άλφα Ντιαγέ. Η έκκληση του Μαντέμπα για το θανάσιμο χτύπημα, που θα αποφέρει τη λύτρωση πέφτει στο κενό. Ο Άλφα Ντιαγέ σταθερός απέναντι στο καθήκον του πέφτει μονομιάς στο βάραθρο που του έχει ανοίξει η μοίρα . Η σύγκρουση απέναντι στην ανθρωπιά και το καθήκον τον οδηγεί στην παραφροσύνη.
«Όμως αρνήθηκα. Αχ! Αρνήθηκα. Συγνώμη, Μαντέμπα Ντιοπ, συγνώμη, φίλε μου, πάνω κι από αδελφέ μου, που δεν σε άκουσα με την καρδιά. Έμαθα, κατάλαβα…»
Το γεγονός αυτό δρομολογεί τις εξελίξεις. Το μυαλό του Άλφα εγκαταλείπει τα κοινώς αποδεκτά ανθρώπινα όρια και συγκατοικεί πλέον με την παραφροσύνη. Γιατί αν το πρώτο και δεύτερο κομμένο χέρι του εχθρού, που έφερε στο χαράκωμα ο Άλφα Ντιαγέ λουσμένος μέσα στο αίμα, σκόρπισε τον ενθουσιασμό και την απόλυτο σεβασμό, από το τέταρτο και μετά ήρθε ο φόβος και η αποφυγή. Κι όσο ο Ντιοπ βαυκαλίζονταν ότι βρήκε την ανθρωπιά, ξεκοιλιάζοντας και δίνοντας τη χαριστική βολή στην έκκληση του ανυποψίαστου εχθρού κόβοντας στη συνέχεια το ένα του χέρι, οι συμπολεμιστές του έπλεκαν σενάρια μαγείας που τον καθιστούσαν αποσυνάγωγο του χαρακώματος.
Ο παροπλισμός του για ένα μήνα στα μετόπισθεν, στη φροντίδα του γιατρού Φρανσουά και της δεσποινίδος Φρανσουά αλλάζει άρδην την αφήγηση. Ο πόλεμος υπάρχει μόνο ως σκηνικός διάκοσμος σε ένα παρελθόν ανεμελιάς, ψυχικής ισορροπίας και έρωτα. Η γέννησή του, οι πρώτες οικογενειακές μέρες ευτυχίας που θα φέρουν τις δυσκολίες, μετά τη φυγή της μητέρας του, η σεξουαλική του ταυτοποίηση και το δέσιμο της πραγματικής κι ανυπέρβλητης φιλίας με τον Μαντέμπα, διατρέχουν τις υπόλοιπες σελίδες του βιβλίου. Οι αξίες και οι συνήθειες των ανθρώπων στα πατρογονικά του μέρη μπλέκονται σε ένα περίεργο κουβάρι με αυτές των νομαδικών λαών στο ανασκάλεμα της μνήμης του Άλφα.
Όλο το μυθιστόρημα είναι μια δίκη. Ο ήρωας υποβάλλει τον εαυτό του σε ένα συνεχές δικαστήριο κυρίως γιατί όλα συνηγορούν στην απώλεια του φίλου του. Τα πάντα, έχουν ως κεντρικό άξονα το φίλο του…
«Η ομορφιά και η δύναμη του κορμιού μου τον σκότωσαν, το βλέμμα όλων των γυναικών στο μέσο του κορμιού μου τον σκότωσε».
… μέχρι που έρχεται η κάθαρση.
«Άλλωστε ο γιατρός Φρανσουά είχε αρχίσει να μου καθαρίζει το μυαλό από τις βρωμιές του πολέμου. Τα επτά χέρια μου ήταν η μανία, ήταν η εκδίκηση, ήταν η τρέλα του πολέμου…»
Ο Νταβίντ Ντιοπ δε δημιουργεί ένα ακόμα αντιπολεμικό μυθιστόρημα, άλλα ένα σκληρό αφήγημα αντιμιλιταριστικών διαστάσεων που διατυμπανίζει την δια πολέμου σαλότητα. Ένα αφήγημα-κλειδί, μια λογοτεχνική απόπειρα να ακουστεί η φωνή χιλιάδων Σενεγαλέζων που πήραν μέρος σ’ αυτό τον πόλεμο υπερασπίζοντας την Γαλλία.
«Οι σφαίρες του εχθρού από απέναντι, οι χοντροί κόκκοι που πέφτουν από τον μεταλλικό ουρανό, δεν φοβούνται τα ουρλιαχτά, δεν φοβούνται να περάσουν μέσα από τα κεφάλια, μέσα από τη σάρκα και να σπάσουν τα κόκαλα και να πάρουν τη ζωή…»
«Inter arma silent leges», δηλαδή ανάμεσα στα όπλα (πόλεμος) οι νόμοι σιγούν έλεγε ο Κικέρων. Έτσι στο μυαλό του στρατιώτη Ντιοπ σίγησαν οι νόμοι της ανθρωπιάς αφήνοντας τον φίλο του να εκλιπαρεί για λύτρωση. Σίγησαν οι νόμοι της εντιμότητας, ακρωτηριάζοντας τα χέρια των αντιπάλων παραβιάζοντας ένα άγραφο τυπικό του πολέμου. Σίγησαν όμως και οι ες εαυτόν νόμοι, δρομολογώντας το αναπότρεπτο τέλος.
Ο συγγραφέας σε κάποιο σημείο κάνει μια διαπίστωση, πως τίποτα από αυτά που μας συμβαίνουν δεν είναι καινούργια όμως ότι νιώθουμε είναι καινούργιο πάντα για μας γιατί κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Όλο το μυθιστόρημα συνηγορεί στην μοναδικότητα της ύπαρξης, είναι ένας ύμνος στον Άνθρωπο που μέσα από τις καταστάσεις που οι άλλοι του « τροχοδρομούν» γίνεται παίγνιο στα σχέδια τους. Δεν είναι ζήτημα λαθών ή επιλογών, αλλά ζήτημα στάσης. Κι ο Νταβίντ Ντιοπ χειρονομεί σε κάθε του σελίδα υποδεικνύοντας το.
«Το να μεταφράζει σημαίνει ότι παίρνεις το ρίσκο να καταλαβαίνεις καλύτερα από τους άλλους ότι η αλήθεια των λέξεων δεν είναι μία, αλλά διπλή, ακόμα και τριπλή, τετραπλή ή πενταπλή»
Οριοθετώντας τη σκέψη μου και προσεγγίζοντας τη σκέψη του συγγραφέα, του καθηγητή της γαλλόφωνης αφρικανικής λογοτεχνίας και σχηματοποιώντας την στα λόγια του ήρωα του, δεν θα μπορούσα παρά να αναφωνήσω: Μα τον αληθινό Θεό! Ένα αφήγημα χωρίς λογοτεχνικές φιοριτούρες! Μα τον αληθινό Θεό! Ένα σκληρό μυθιστόρημα χωρίς επιτηδευμένη εξέλιξη!
* “Το αίμα θα αποκαλύψει”, αγγλική παροιμία
Το βιβλίο “Τη νύχτα όλα τα αίματα είναι μαύρα” του David Diop κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις
1