Τη σειρά δοκιμίων Altera Pars συνεχίζει ένα κείμενο του Παναγιώτη Βλάχου για το μυθιστόρημά του “Αλλαγή φρουράς” που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες από τις εκδόσεις Κέδρος.
Κείμενο: Παναγιώτης Βλάχος
Τα βιβλία είναι κατασκευές. Δεν είναι μόνο ιστορίες. Είναι αρχιτεκτονική με ύφος και υλικά. Εάν για παράδειγμα ένα από τα υλικά είναι οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν, άλλο τόσο βασικό υλικό αποτελούν και εκείνες οι λέξεις που απαλείφθηκαν. Εκείνες που ο συγγραφέας αγνόησε, που ο αναγνώστης θα πρέπει να υπονοήσει, σε τελευταία ανάλυση να επινοήσει. Ως εκ τούτου το βιβλίο γίνεται ένας συγκεκριμένος τόπος και ένας ψυχικός τόνος και για τον συγγραφέα και τον αναγνώστη. Η αρχιτεκτονική βεβαίως ταιριάζει στην ιστορία που αφηγείται, ή δεν ταιριάζει. Από την άλλη μια ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική τονίζει διαφορετικά την ιστορία.
Κοιτάξτε ας πούμε κάτι ενδιαφέρον που προέκυψε όταν αποφάσισα, δικαίως ή αδίκως, να μην χρησιμοποιήσω τον αρχικό τίτλο του βιβλίου,«Triste Epoque». Από την αναζήτηση νέου τίτλου προέκυψε ένα μακροσκελές ποίημα, όχι βεβαίως πετυχημένο, αλλά προέκυψε. Ο τίτλος του θα μπορούσε να είναι ο ίδιος με αυτόν του βιβλίου. Σας δίνω ένα μικρό δείγμα:
Αλλαγή Φρουράς
Οι κρυμμένες λέξεις, άγγελοι στην σκακιέρα.
Ο διχασμός των Αγγέλων, ήχος της μοναξιάς.
Ένα κοχύλι ερωτευμένο, θρόισμα πεταλούδας.
Το παράξενο ταξίδι ενός κοχυλιού και μίας πεταλούδας,
η δύσκολη πλευρά της αγάπης.
Θέλω να πω, πως μόνο και από αυτό το παιχνίδι των λέξεων, με μια αρχιτεκτονική, παράγεται ένα νόημα, ένα νόημα που προσδοκά να ντυθεί μια ιστορία. Στο δικό μου μυαλό αυτή είναι μία από τις διαφορές ποίησης και πεζού. Στο ποίημα το νόημα χορεύει με τον άνεμο, πάει από εδώ, πάει από εκεί, επανέρχεται, ξαναφεύγει. Στο πεζό χρειάζεται μια καλή ιστορία για να μην κυκλοφορεί ανάμεσά μας σαν σαχλαμάρα. Αυτό που λέω βέβαια έχει μια αξία στο δικό μου μυαλό, δεν επιζητώ την καθολικότητα, και πιθανόν αύριο να το αναιρέσω.
Μία από τις βασικές ηρωίδες στο βιβλίο λέει: «Σταμάτησα να γράφω όταν διαπίστωσα πως όλοι ήθελαν να διαβάσουν την ιστορία της ζωής τους, είναι πολύ κουραστικό για να ασχολούμαι με έναν νάρκισσο που ψάχνει διαρκώς τον καθρέφτη». Την κατανοώ, αλλά δεν συμφωνώ απόλυτα μαζί της. Έχει δίκιο επειδή η γραφή είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, έχει σωματική κούραση, πνευματικό κάματο, ψυχικό άδειασμα, και τις περισσότερες φορές αισθάνεσαι σαν τον δαρμένο σκύλο. Αισθάνεσαι σαν τον δαρμένο σκύλο είτε γιατί τελικά δεν σου βγήκε αυτό που σχεδίαζες, είτε ακόμη και αν σου βγήκε, γιατί δεν ασχολείται κανείς μαζί του. Τα βιβλία δεν γράφονται για να μην διαβάζονται. Δεν είναι ωραίο συναίσθημα αυτό. Είναι σαν να λες κατάμουτρα σε μια μητέρα που μόλις γέννησε: «συγχαρητήρια, πάντα με υγεία, αλλά βρε παιδί μου πώς βγήκε έτσι;». Όσο με αφορά ως συγγραφέα, πολύ συχνά ακούω πως τα βιβλία μου είναι μεγάλα, ένας κύριος μάλιστα τα αποκάλεσε «χοντρά». Πως δεν υπάρχει χρόνος για χοντρά βιβλία. Παλαιότερα ένας φίλος σχολίασε πως με χοντρά βιβλία και με αυτό το επώνυμο δεν είναι δυνατόν να κάνω καριέρα. Για το επώνυμο δεν σκέφτομαι να κάνω κάτι. Ίσως στο μέλλον να υιοθετήσω το Panaï Paysande Exarhia. Πάντως με στενοχωρεί πολύ που κάποιος δεν θέλει να κάνει παρέα με τα βιβλία μου, να τα διαβάσει, επειδή είναι χοντρά. Ελπίζω στην επόμενη Αλχημεία της γραφής μου να βρω εκείνη την φόρμουλα που θα τα γεννήσει αδύνατα.
Επιστρέφω στην ηρωίδα. Δεν συμφωνώ μαζί της επειδή σε ένα βιβλίο είναι αδύνατον να μπορεί να βρει κάποιος την ιστορία του. Θα αναγνωρίσει μία εκδοχή της και θα αμφιβάλλει για τις άλλες πλευρές της. Εάν ο συγγραφέας είναι μάγκας θα έχει κάνει την τρίπλα, να τον κάνει να δει, να αναγνωρίσει ως δικό του και εκείνο που αρνιέται. Το βιβλίο λοιπόν ενσωματώνει πολύ χρόνο εργασίας, δεν είναι ένας διαγωνισμός ατάκας και επίδειξης εξυπνάδας. Δεν ενδιαφέρει το κίνητρο του συγγραφέα, ο λόγος που γράφει. Ένας Ψ που θα σεβόταν τον εαυτό του θα έλεγε είναι μια μορφή της ενόρμησης, σημασία έχει πώς την διαχειρίζεται. Και είναι λάθος επίσης να ψάχνεις να βρεις τον συγγραφέα στο βιβλίο. Υπάρχει σαν καμβάς.
Σκέφτηκα την Αλλαγή φρουράς σαν παλίμψηστο. Τη μια ιστορία, πάνω στην άλλη ιστορία, τη μια αφήγηση να υποσκάπτει την άλλη. Σκέφτηκα δηλαδή την Αλλαγή φρουράς σαν ένα βιβλίο για να διαβαστεί τουλάχιστον δύο φορές. Μην φανεί εγωκεντρικό. Δείτε το ως μία τεχνική, ως μία φιλοδοξία για μία τεχνική. Η πρώτη ανάγνωση να είναι για την ευχαρίστηση και η δεύτερη για την αναζήτηση. Να ξύνεις τη μια ιστορία για να ανακαλύπτεις τι κρύβεται από κάτω. Φαντάστηκα επίσης την Αλλαγή φρουράς ως ένα πολυθεματικό βιβλίο. Βέβαια αυτό δεν είναι τίποτα καινούργιο. Σχεδόν όλα τα βιβλία μου έτσι είναι περίπου. Δεν με ενδιαφέρει ο μανιχαϊσμός των απόψεων στις ερμηνείες όσων συμβαίνουν στην κοινωνία και στην προσωπική μας ζωή. Ο κόσμος είναι περισσότερο πολύπλοκος από τον τρόπο που ο καθένας τον έχει στο κεφάλι του. Ως εκ τούτου από τους ήρωες που ζουν στο βιβλίο, ως προς τον ψυχισμό τους, άλλοι είναι απλοί και άλλοι ιδιαίτερα πολύπλοκοι. Έχω συμπάθειες προς εκείνους που φαίνονται απλοί, θέλουν πολλή προσπάθεια για να ντυθούν την απλότητα τους, ενώ είναι μία βόμβα με αναμμένο το φυτίλι.
Υπάρχουν δυο παιχνίδια να φαντάζεσαι πως ζεις την ζωή σου.Το παιχνίδι της πεταλούδας με την φωτιά, και το παιχνίδι της μύγας με τα απορρίμματα. Στο πρώτο η πεταλούδα συνήθως καίγεται, στο δεύτερο η μύγα ενσωματώνεται. Το ενδιαφέρον στη ζωή είναι το ποιο παιχνίδι θεωρεί πως παίζει ο καθένας μας. Η φωτιά και τα απορρίμματα είναι η σκακιέρα. Δείτε για παράδειγμα το φλερτ της εξουσίας με τους επικριτές της. Ο πιο έξυπνος από αυτούς, ουδέποτε θα επιδιώξει να ανήκει στην προνομιούχα τάξη, ενός κόμματος για παράδειγμα, ή μιας σέχτας, ή ενός γκρουπούσκουλου, και από εκεί να κάνει παιχνίδι. Δεν είναι πως τον στενεύουν τα όρια, θέλει να στήνει ο ίδιος το παιχνίδι. Θα επιδιώξει να ανήκει γενικά στην νομενκλατούρα, ανεξαρτήτως κόμματος, σέχτας ή γκρουπούσκουλου. Πεταλούδα και μύγα μαζί. Και αλίμονο σε εκείνους που δεν τον έχουν καταλάβει. Αυτό που σας περιγράφω είναι μία από τις διαδρομές του βιβλίου. Κάποιοι από τους ήρωες έχουν το διπλό πρόσωπο του Ιανού, πεταλούδα και μύγα. Φλερτάρουν ασύστολα με την ερωμένη τους υπό το βλέμμα της γυναίκας τους. Εμφανίζονται ας πούμε ως ο νεοφιλελεύθερος κομμουνιστής, ως ο έντιμος άτιμος, ή ο άθεος παπάς. Υπάρχουν βέβαια και οι άλλοι. Ή τους έφαγε το μαύρο σκοτάδι, ή έχασαν τον προσανατολισμό στους χάρτες του μυαλού τους. Μια άλλη διαδρομή του βιβλίου είναι οι δύσκολοι έρωτες. Τα μαύρα τριαντάφυλλα του έρωτα.
Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε αλλαγή φρουράς σε στρατόπεδα, σε μνημεία, σε οργανισμούς. Το ζήτημα πάντοτε είναι τι αλλάζει και τι φρουρείται. Στο βιβλίο το ερώτημα παραμένει ανοιχτό.
Το βιβλίο του Παναγιώτη Βλάχου “Αλλαγή Φρουράς” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος
Ο Παναγιώτης Βλάχος γεννήθηκε στη Μεσσηνία. Μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου και ζει. Σπούδασε οικονομικά και έκανε μεταπτυχιακά στην Περιφερειακή Ανάπτυξη. Εργάζεται ως ειδικός επιστήμονας σε μελέτες και έρευνες που άπτονται περιβαλλοντικού, χωροταξικού και οικονομικού σχεδιασμού. Εργάστηκε για σχεδόν είκοσι χρόνια στον εκδοτικό χώρο. Ασχολείται συστηματικά με την ψυχανάλυση.
Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορούν τα μυθιστορήματά του:
Ανά δύο και ένας μόνος του (2002)
Καλή σας νύχτα, κύριε Φρόιντ (2006)
Οι ανόητοι (2011)
Το blues της ανεργίας (2016)
Αλλαγή φρουράς (2020)
2